Trong suốt bốn mươi chín năm giáo hóa, từ thành đạo cho đến niết bàn, Phật quy tụ xung quanh hào quang của ngài một số đệ tử, cả xuất gia lẫn tại gia nhiều không kể xiết. Riêng chúng xuất gia cũng đã lên đến con số kinh khủng rồi. Trong số nầy, những bậc xuất sắc ưu tú, chứng được thánh quả A La Hán, gồm có 1255 vị mà kinh điển thường ghi con số tròn là 1250. Đặc biệt nhất có mười vị mệnh danh là Thập Đại đệ tử. Gọi là Đại vì những vị trong số mười người này đều có sở trường riêng, sở chứng riêng và đạo hạnh riêng. Mười vị đại đệ tử ấy gọi là Thánh chúng của Phật, mà giáo điển Đại thừa liệt kê như sau:
1.- Xá Lợi Phất, Trí tuệ số 1.
2.- Mục Kiền Liên, Thần thông số 1.
3.- Phú Lâu Na, Thuyết pháp số 1.
4.- Tu Bồ Đề, Giải không số 1.
5.- Ca Chiên Diên, Luận nghị số 1.
6.- Đại Ca Diếp, Đầu đà số 1.
7.- A Na Luật, Thiên nhãn số 1.
8.- Ưu Ba Ly, Trì giới số 1.
9.- A Nan Đà, Đa văn số 1.
10.- La Hầu La, Mật hạnh số 1.
1.- XÁ LỢI PHẤT (Sàriputra) Trí Tuệ số 1
Xá Lợi Phất và Mục Kiền Liên là hai đệ tử cao cấp nhất của Phật. Cả hai vốn là đôi bạn thâm giao từ ngày còn trẻ. Bấy giờ, hai người cùng ở trong môn phái San Xa Dạ Tỳ La Lê Tử, một trong sáu nhóm Lục sư ngoại đạo. Xá Lợi Phất từng nổi tiếng về biện tài vô ngại, còn Mục Kiền Liên nổi tiếng về năng lực thần thông. Mỗi ngài đều có dưới gối một trăm đồ chúng. Cả hai cùng ước hẹn với nhau rằng hể ai đắc đạo trước thì phải thông báo ngay cho người kia biết để cùng theo chung một đường.
Một hôm Xá Lợi Phất gặp Mã Thắng, tức A Xả Bà Thệ, một trong năm Tỳ kheo đầu tiên, đang đi khất thực trong thành Vương Xá. Thấy phong độ uy nghiêm tự tại của Mã Thắng, Xá Lợi Phất lân la đến hỏi, được vị này cho biết ông đang theo Phật học đạo. Hỏi về giáo lý pháp Phật thì được giảng cho nghe về lý duyên sanh của các pháp, rằng các pháp do nhân duyên mà có sanh rồi cũng do nhân duyên mà có diệt, rằng tinh túy của giáo pháp này tóm gọn trong một bài kệ là:
Chư pháp tùng duyên sanh
Diệc phục tùng duyên diệt
Ngã Phật đại sa môn
Thường tác như thị thuyết.
(Các pháp do duyên sanh
Lại cũng do duyên diệt
Thầy tôi là đức Phật
Thường dạy tôi như thế)
Nghe xong đạo lý duyên sanh, Xá Lợi Phất như bừng tỉnh, rồi xin đi theo Mã Thắng về yết kiến Phật. Được Phật khai thị rõ thêm về các đạo lý vô ngã, niết bàn v.v... Xá Lợi Phất ước hẹn với Phật xin trở về đưa Mục Kiền Liên đến, rồi cả hai cùng quy y Phật. Cùng theo về với hai người có thêm hai trăm đồ chúng. Sự trở về này đã tăng thêm uy thế lớn lao cho Phật, vì hai người nguyên là hai lãnh tụ tôn giáo vốn đã có nhiều uy tín trong giới đạo học thời bấy giờ.
Riêng về Xá Lợi Phất, ngài là cháu gọi Câu Hy La tức Trường trảo phạn chí bằng cậu ruột. Ông này cũng là một lãnh tụ ngoại đạo tên tuổi và có tài biện luận. Sau khi thấy cháu theo Phật, ông rất đổi ngạc nhiên, tìm đến hỏi lý do, được Xá Lợi Phất khai thị, rồi cũng xin theo luôn.
Tương truyền mẹ ngài Xá Lợi Phất, bà Xá Lợi (Sàri), chị ruột Câu Hy La, cũng là một người đàn bà đặc biệt. Bà rất thông minh, biện tài còn giỏi hơn em và chỉ thua con mà thôi. Thân phụ ngài tên là Ưu Bà Đề Xá hay Ưu Ba Thất Sa (Upatisya). Tên ấy cũng được dùng để gọi ngài. Nhưng phong tục Ấn Dộ bấy giờ có thói quen gọi con bằng tên mẹ. Như Sàriputra, phiên âm Xá Lợi Phất Đa La, hay gọi tắt Xá Lợi Phật, có nghĩa là: con bà Xá Lợi (Sàri: bà Xá Lợi; putra: con). Vì vậy Xà Lợi Phất, Tàu còn gọi là Xá Lợi Tử.
Sau khi theo gót Phật, suốt trên bốn mươi năm, Xá Lợi Phất mặc dù là bậc trí tuệ kỳ vỹ, nhưng đối với Phật vẫn luôn luôn bách y bách thuận. Ngài chưa bao giờ phạm một lỗi lầm nhỏ nào khiến Phật phiền lòng. Ngài thật xứng đáng là bậc trưởng lão đứng đầu hàng Thánh chúng. Trong thời kỳ kiến thiết tịnh xá Kỳ Viên, ngài được Phật ủy thác trông coi và lo liệu. Chính ngài là người đầu tiên đem chánh pháp gieo rắc tại Xá Vệ và đưa ngoại đạo về với Phật, trước khi Phật chưa quang lâm đến. Lại cũng chính ngài là người được Phật đăïc biệt ủy thác giáo hóa La Hầu La.
Sự tích ghi chép rằng, một hôm La Hầu La đi khất thực về, gương mặt có vẻ không vui. Phật kêu lên gạn hỏi thì La Hầu La phàn nàn rằng trong đoàn khất thực của mình chỉ có trưởng lão Xá Lợi Phất và các Tỳ kheo lớn tuổi mới được tín thí cúng dường vật thực béo bổ. Kỳ dư hạng sa môn như La Hầu La thì chỉ được tặng cho một tý xíu xác mè ép và rau đồng trộn với cơm; ăn uống như thế thì làm sao có đủ sức khỏe để tu hành. Phật rầy La Hầu La không nên có niệm đố kỵ, dạy La Hầu La lui, rồi cho mời Xá Lợi Phất đến bảo rằng:
- Hôm nay ông ăn phải thức ăn bất tịnh, ông có biết không?
Xá Lợi Phất giật mình, vì chính hôm ấy sau khi ăn xong thì đồ ăn ẩu ra hết. Ngài ngạc nhiên không hiểu vì sao Phật lại biết được việc ấy. Riêng ngài cũng tự xét chưa bao giờ làm trái hay thi hành lệch lạc luật khất thực của Phật.
Nhân cơ hội này, Phật chế ra pháp Lục hòa kỉnh. Pháp này gồm có sáu điểm cơ bản quan trọng quy định nguyên tắc sanh hoạt trong nội bộ của chúng tăng:
a.- Thân hòa đồng trú ( cùng ở chung với nhau một chỗ).
b.- Khẩu hòa vô tránh (không tranh cãi nhau).
c.- Ý hòa đồng duyệt (thông cảm cởi mở với nhau).
d.- Lợi hòa đồng quân ( chia đều lợi lộc để chung hưởng)
e.- Giới hòa đồng tu (cùng tu theo giới luật như nhau).
f.- Kiến hòa đồng giải (san sẻ kiến giải với nhau).
Sáu điểm cơ bản này quyết định sanh mạng của giáo đoàn. Vì vậy nghe xong, Xá Lợi Phất hoan hỷ tín thọ và áp dụng ngay.
Một hôm, tại tịnh xá Kỳ Viên, sau ba tháng hạ an cư, Xá Lợi Phất từ giả Phật để lên đường đi bố giáo. Ngài vừa ra khỏi cổng thì một Tỳ kheo lên đầu cáo với Phật rằng Xá Lợi Phất vô cớ nhục mạ y rồi nhân cơn giận dữ, thác cớ bố giáo để bỏ đi, chớ không có ý đi bố giáo thật sự. Phật cho gọi Xá Lợi Phất lui. Sau khi được Phật cho biết lý do gọi về, Xá Lợi Phất trầm tỉnh bạch rằng:
- Bạch Phật! Từ ngày theo gót Phật học đạo, đến nay tuổi đã gần tám mươi, để tử chưa hề sát hại sanh mạng, chưa hề nói dối, ngày ngày chỉ chăm lo sám hối tội cũ. Nhờ hồng ân Phật, suốt thời gian dài đăng đẳng trên bốn mươi năm, đệ tử rất sung sướng được thấy tâm mình trong lặng như nước biếc. Vì vậy, đệ tử chưa từng biết khinh thị ai, nói chi đến việc lăng nhục!
Bạch Phật! Đất bùn là biểu trưng cho nhẫn nhục. Tất cả những gì bất tịnh nhất trên thế gian này như máu mủ, đờm giải, phẩn nước tiểu v.v... đất bùn đều lãnh thọ được hết. Đệ tử có thể xác quyết với Phật rằng đệ tử muốn làm đất bùn và nguyện không làm trái ý bất cứ một ai. Dòng nước không hề có niệm yêu ghét và trên thế gian này bất cứ một vật gì nhơ nhớp cũng nhờ nước mà tẩy sạch. Đệ tử nguyện làm dòng nước gội tẩy ô uế thế gian. Cái chổi không hề có niệm phân biệt, không chọn tốt xấu trước khi quét phủi. Đệ tử nguyện làm cái chổi quét sạch bụi trần cho chúng sanh. Từ khi lãnh thọ giáo pháp Phật, đệ tử luôn luôn an trú trong chánh niệm, chưa hề biết phân biệt là gì, khinh thị là gì. Nếu quả thật đệ tử có lỗi mà vị Tỳ kheo nào đó thấy được, xin vị ấy từ mẫn chỉ bảo, đệ tử xin hướng đến vị ấy thành khẩn sám hối.
Phật cho gọi vị Tỳ kheo đầu cáo ra đối chứng. Vị này hổ thẹn vì đã nói dối, xin Phật và Xá Lợi Phất thứ dung. Đáp lại, Xá Lợi Phất không những không tỏ ý giận dỗi, mà còn từ ái an ủi khuyên răn.
Một hôm khác, nhân Xá Lợi Phất đi bố giáo về tối , phòng ở của ngài bị nhóm Lục Quần Tỳ kheo chiếm ngủ. Xá Lợi Phất lẵng lặng ra ngoài trời, ngủ dưới gốc cây. Sáng ngày, Phật biết chuyện này cho triệu tập đại chúng lại rầy la. Lục Quần Tỳ kheo cãi bướng rằng Xá Lợi Phất không phải Bà la môn, cũng chẳng phải Sát đế lỵ thì không có quyền dành riêng chỗ ngủ. (Lục Quần Tỳ kheo gồm sáu người lếu láo nhất trong số đệ tử Phật, thường hay toa rập nhau quấy rối làm những điều ngỗ ngáo). Phật dạy rằng trong hàng đệ tử của ngài, sinh hoạt tuy bình đẳng, nhưng đối với những bậc niên xỉ và pháp lạp cao, hết thảy Tỳ kheo khác có bổn phận cung kính cúng dường, nhường nhịn nơi ăn chốn ở tốt nhất, nước uống thức ăn tốt nhất. Xá Lợi Phất rất cảm động về lòng ưu ái của Phật đối với mình.
Lại một hôm, sau khi được hung tin người lão hữu Mục Kiền Liên bị bọn Lõa hình ngoại đạo ám hại trong khi đang đi bố giáo tại thành Thất La Phiệt (tức Xá Vệ). Bấy giờ, đa số tăng chúng đang trú đóng tại Tỳ Xá Ly. Chỉ có Phật, Xá Lợi Phất và một ít tỳ kheo hầu hạ Phật ở lại Vương Xá. Nghe tin chẳng lành, Xá Lợi Phất ngất đi một hồi lâu, ngài xót xa thương cảm bạn vô hạn, Phật phải dỗ dành an ủi mấy ngày liền. Sau đó, Phật triệu tập tăng chúng lại, báo cho tất cả biết hung tin và đồng thời cũng cho hay rằng trong ba tháng nữa, chính Phật cũng sẽ tấn nhập Niết bàn.
Nhận tiếp hai tin chẳng lành, bạn chết và thầy sắp ra đi, Xá Lợi Phất cảm thấy cô đơn đau xót, ngài xin Phật cho phép về quê thăm mẹ già tuổi đã trên trăm, tại thôn Ca La Tý Noa Ca. Ngài dắt thêm một sa di tên Quân Đầu. Về tới nhà ngài cho triệu tập dân cư trong vùng lại, cùng họ hàn huyên ấm lạnh, rồi đem giáo pháp Phật giảng giải cho mọi người cùng nghe, khuyên bảo họ nên theo gương từ bi nhẫn nhục của Phật mà sanh hoạt. Sau khi vui vẻ từ giả mẹ già, bà con lối xóm, ngài nhập đại định và thị tịch luôn. Theo gương các cao đệ của Phật trong quá khứ, ngài không muốn chứng kiến cảnh Phật nhập niết bàn.
Linh cốt của Xá Lợi Phất được Quân Đầu mang về trình Phật. Phập tập họp chúng Tỳ kheo lại, nhìn vào xá lợi của vị cao đệ trưởng lão mà bảo rằng:
"Linh cốt này trước khi còn là Đại trí Xá Lợi Phất, đã từng vì chúng sanh thuyết pháp bố giáo khắp nơi. Trí tuệ của bậc đại trí này rộng lớn vô biên, ngoài Phật ra không ai sánh kịp. Nhờ trí huệ ấy, bậc đại trí này đã chứng ngộ pháp tánh, thiểu dục tri túc, dõng mãnh tinh thấn, thường tu thiền định, vì người giáo hóa, không có ngã chấp, biện tài vô ngại nhưng không ham tranh cãi, xá lánh người dữ, hàng phục ngoại đạo, tuyên dương chánh pháp, xa lìa đau khổ, chứng ngộ giải thoát.
Đây là vị đệ tử số một của ta. Các người nên theo gương vị đại đệ tử ấy"
.png)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)